Szczegóły

Opublikowano: 17 listopad 2015

Wybór patrona
Szkoła nasza przyjęła imię Powstańców Śląskich. Wybór takiego Patrona związany był ze wzmożoną aktywnością mieszkańców Oleskiego w czasie powstań śląskich, a w szczególności III Powstania Śląskiego. Od momentu powstania szkoły młodzież miała również bezpośredni kontakt z powstańcami śląskimi- Panami Ignacym Łypem, Janem Grzesikiem i Feliksem Stróżykiem. Odwiedzali nas, na harcerskich ogniskach i capstrzykach opowiadali o przebiegu powstań, pozostawili szkole dokumenty ze swojej działalności, które tworzą zbiory małego archiwum powstańczego.

Informacje o powstaniach 

(1)Powstania śląskie (1919-1921) -zbrojne wystąpienia ludności polskiej przeciw niemieckiemu panowaniu na Górnym Śląsku, mające na celu przyłączeniu tych ziem do państwa polskiego.

Pierwsze powstanie śląskie
Bezpośrednią przyczyną pierwszego powstania (17-26 VIII 1919) było rozczarowanie ludności polskiej decyzją wersalskiego traktatu pokojowego o zarządzeniu plebiscytu na Górnym Śląsku. Powstanie objęło powiat rybnicki i pszczyński oraz częśćokręgu przemysłowego. Rozpoczęło się strajkiem generalnym, wybuchło spontanicznie, praktycznie bez przygotowania i po kilku dniach krwawych walk zostało stłumione przez oddziały niemieckiego Grenzschutzu.
Po pacyfikacji powstania Niemcy przystąpili do akcji represyjnych, trwających do przybycia na Górny Śląsk Komisji Międzysojuszniczej, która przejęła władzę na terytorium plebiscytowym.
Drugie powstanie śląskie
Drugie powstanie (19/20-25 VIII 1920) objęło większą część okręguprzemysłowego oraz powiaty: lubliniecki, pszczyński, raciborski irybnicki. Powstańcy żądali usunięcia policji i in. niemieckich organizacji zbrojnych oraz utworzenia polskich "straży obywatelskich".
Bezpośrednim celem powstania było zademonstrowanie siły żywiołu polskiego oraz obrona przed atakami niemieckiego terroru. Francuskie oddziały rozjemcze zachowały się neutralnie, podczas gdy Włosi wspólnie z Niemcami zwalczali powstanie.
W dniu 24 sierpnia postulaty powstańców częściowo zrealizowano, Międzynarodowa Komisja Plebiscytowa zarządziła usunięcie policji niemieckiej i utworzenie specjalnej, mieszanej policji plebiscytowej (Abstimmungspolizei - Apo). 28 sierpnia akcja powstańcza została całkowicie wstrzymana.
Trzecie powstanie śląskie
Trzecie powstanie (2/3 V-28 VI 1921), o największym zasięgu, zostało poprzedzone strajkiem powszechnym. Związane było z niepomyślnym wynikiem plebiscytu i zamiarem państw Koalicji (głównie Wielkiej Brytanii i Włoch) przyznania Niemcom całego okręgu przemysłowego. 2/3 V1921 W. Korfanty wydał Manifest do Ludu Górnego Śląska, w którym zrzekłsię funkcji komisarza plebiscytowego (Polski Komisariat Plebiscytowy) i obwołał dyktatorem powstania.
W ciężkich, krwawych walkach poległo prawie 1,5 tys. powstańców. Po początkowych sukcesach, od 21 maja do 5 czerwca powstańcy odpierali kontrofensywę niemiecką. W wyniku zaciętych walk, szczególnie w rejonie Góry Świętej Anny (21-27 maja i 4-6 czerwca), niemieckie natarcie zostało powstrzymane. 25 czerwca podpisano porozumienie o wyznaczeniu linii demarkacyjnej, zaprzestaniu walk i wycofaniu sił niemieckich i powstańczych z terenu plebiscytowego.
Powstanie wpłynęło na korzystną dla Polski zmianę postanowień Rady Ambasadorów (20 X 1921) o podziale Górnego Śląska. W wyniku rewizji wcześniejszych ustaleń Polska otrzymała ok. 30% obszaru plebiscytowego z Katowicami włącznie. Główną siłą zbrojną w powstaniach była Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska. Ważniejsi przywódcy: W.Korfanty, M. Mielżyński, M. Paluch, K. Zenkteller-Warwas, A. Zgrzebniok.

⁽¹⁾ Informacje zaczerpnięto z encyklopedii internetowej WIEM.

Historia Powstań Śląskich na terenie Olesna

Na terenie Olesna działała Oleska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska. Założona została na początku 1919 r. przez Jana Przybyłka, z którym współdziałali Franciczek Kawula i Paweł Łakomy.
Przywódcy polscy Ks. Paweł Kuczka- proboszcz z Wysokiej, Walentyn Sojka- robotnik z Łowoszowa, Laskowski- polski właściciel ziemski z Olesna opracowali samodzielny plan opanowania całego powiatu oleskiego i przyłączenia go do Polski przy pomocy wojsk polskich stacjonujących za Prosną i Liswartą.
Plan przewidywał zerwanie łączności telefonicznej i kolejowej między Olesnem a sąsiednimi powiatami. .Jedna grupa spiskowców- robotników kolejowych miała wysadzić most pod Sowczycami, druga- pod Kluczborkiem, trzecia- miała uderzyć na baterię niemieckiej artylerii w Wojciechowie. W leśniczówce pod Łowoszowem miał znajdować się niemiecki magazyn broni. Termin wybuchu wyznaczono na noc 7-8 czerwca 1919 r.
Powstanie nie powiodło się. Zdołano wprawdzie przerwać łączność między Olesnem a innymi miejscowościami oraz zaminować most pod Sowczycami, jednak w łowoszowskiej leśniczówce nie znaleziono broni, wobec czego zaniechano ataku na baterię artylerii w Wojciechowie. Na punkcie zbornym między Wachowem
a Łowoszowem zebrało się 300 ludzi, którzy pozbawieni broni musieli się rozejść. Dowództwo akcji sprawował robotnik leśny Walentyn Sojka z Łowoszowa; jego bezpośrednimi pomocnikami byli robotnik Augustyn Koj z Zębowić i murarz Franciszek Grobelny z Olesna. Atakiem na leśniczówkę kierowali chłopi z Łowoszowa- Karol i Franciszek Maroniowie. Niemcy przeszli natychmiast do kontrakcji. Landrat oleski von Deines powiadomił o wypadkach prezydenta rejencji w Opolu, który zaalarmował Komendę 6 Korpusu Armii we Wrocławiu. Na teren powiatu ściągnięto posiłki wojskowe, przeprowadzono liczne aresztowania ponad 60 osób, zorganizowano obławy i rewizje.
9 czerwca dwie grupy Grenzschutzu wkroczyły do Zębowic, gdzie aresztowano czterech powstańców.. Kiedy Niemcy zbliżyli się do zagrody znanego polskiego działacza, Izydora Murka w Kadłubie Wolnym, ten rzucił się do ucieczki, został jednak ostrzelany i zabity na oczach swojej rodziny. W czerwcu przed nadzwyczajnym sądem w Opolu stanęło 17 powstańców oleskich oskarżonych o zdradę stanu. Wszyscy otrzymali kary więzienia od 3 miesięcy do 5 lat.
W konsekwencji przedwczesnego wybuchu powstania oleska POW uległa dekonspiracji i nie wzięła udziału w walkach I i II powstania śląskiego.
Zadania odbudowy szeregów organizacji podjął się nowy komendant Franciszek Grobelny.
W III 1920 r. organizacja liczyła 150 członków, dzieliła się na 6 okręgów. W kwietniu 1921 r. oleska POW liczyła już 698 zaprzysiężonych. Zmobilizowane w przeddzień wybuchu III powstania siły weszły w skład podgrupy ""Butrym" należącej do grupy "Północ".
Grupą "Północ" dowodził Alojzy Nowak, pseudonim "Neugebauer", szefem sztabu był kpt Jan Wyglenda. Grupa liczyła w trakcie powstania 9544 żołnierzy podzielonych na 16 batalionów piechoty. Sztab mieścił się w Twarogu. Zadaniem Grupy Północnej było opanowanie i utrzymanie w rękach powstańców obszaru powiatów oleskiego, lublinieckiego i strzeleckiego oraz zamknięcie Niemcom od północy drogi do okręgu przemysłowego. Kluczowymi punktami na tym obszarze były Olesno, Dobrodzień, Fosowskie i Strzelce Opolskie. W głąb obszaru prowadziły 4 linie kolejowe: Kluczbork- Olesno, Kluczbork- Fosowskie, Opole- Fosowskie i Opole - Strzelce. Ponadto na lewym skrzydle znajdowała się ważna arteria komunikacyjna, szosa Krapkowice- Gogolin- Strzelce. Ogromny teren przecinały wielkie obszary leśne stanowiące dużą przeszkodę w łączności z oddziałami powstańczymi.
Na kilka dni przed wybuchem powstania dowództwo Grupy ustanowiło placówkę w Częstochowie z porucznikiem Janem Grayem, Dzięki niemu Grupa Północna otrzymała całą baterię artylerii polowej bez obsługi, 3 działka dla pociągów pancernych, poważną ilość karabinów i broni maszynowej wraz z amunicją.
Porucznik Gray prowadził akcję werbunkową. Ogółem przeszło przez placówkę około 500 ochotników, w tym kilkunastu oficerów. Większą część ochotników kierowano do oddziału prowadzącego dywersję wzdłuż granicy powiatu kluczborskiego i do rejonu Gorzowa.
Od początku kładziono wielki nacisk na rekrutację na własnym terenie. Formowano bataliony zapasowe pod Tarnowskimi Górami i w Lublińcu. Już około 15 maja odszedł na front z Lublińca batalion Wyskota
( pseudonim Michała Zakrzewskiego ) a tarnogórski uzupełniał swoje oddziały walczące na zachód od Olesna. Drugi batalion sformowany w Lublińcu brał udział w czerwcowych walkach w rejonie Zębowic, Pruszkowa i Kadłuba Wolnego.
Trzecim ważnym zadaniem było zabezpieczenie Podgrup "Butrym" i "Linke". Rozpoczęto od formowania kawalerii . Spełniała ona dobrze swoje zadanie, patrolując w dzień i w noc poważne obszary lasów kluczborsko- dobrodzieńskich, staczając niezliczone utarczki z patrolami Selbstschutzu i w ten sposób zabezpieczając flanki walczących powstańców dwu podgrup. Szwadronem kawalerii dowodził podporucznik Józef Jeziorowski z adiutantem podporucznikiem Bronisławem Janowskim.
Bezpośrednio po zajęciu miejscowości Zawadzkie w powiecie strzeleckim dowództwo Grupy nakazało budowę pociągów pancernych w tamtejszej hucie. Wykonano dwa składy, z których szczególnie dobrze sprawiły się dwa: "Zygmunt Powstaniec" i Neugebauer".

Kalendarium III Powstania śląskiego

Sylwetki powstańców ziemi oleskiej - przyjaciół szkoły

Ignacy Łyp- syn robotnika rolnego z Zębowic, ur. 26.01.1902 r., zm. 26.09.1984 r. W 1919 r. wystąpił do PPS i POW. Brał udział w II powstaniu w Karbiu koło Bytomia. Walczył w III powstaniu w kompanii Feliksa Stróżyka. Po powstaniu zbiegł do Polski, gdzie pracował jako pocztowiec w Chorzowie  i Bielsku. Brał udział w kampanii wrześniowej. W latach 1940- 1941 odbywał służbę w Armii Radzieckiej, następnie walczył w AK na terenie Gródka Jagiellońskiego pod dowództwem Szczepana Gwiazdowskiego i Jana Wodyki. W 1944 r. wcielony do Armii Radzieckiej, przeszedł szlak bojowy od Tarnowa do Bogumina. W 1095 r. powrócił do Oleskiego. Był sołtysem w Radawiu, a następnie brygadzistą w spółdzielni produkcyjnej w Kozłowicach. Swoje powstańcze wspomnienia umieścił w rocznikach oleskich "Głos Olesna" Był zaprzyjaźniony z młodzieżą naszej szkoły. Odznaczony Śląskim Krzyżem Powstańczym.

Feliks Stróżyk- syn małorolnego chłopa z Wędziny, ur. 6.11.1891 r. W 1918 r. zdezerterował z armii niemieckiej i wstąpił do wojska polskiego w Warszawie. W kwietniu 1920 wrócił do Olesna i wstąpił do POW. W czasie III powstania dowodził kompanią w 8 pułku tarnogórskim. Po likwidacji powstania zbiegł do Polski. W czasie II wojny poszukiwany przez Gestapo. Ukrywał się w Krakowie pod przybranym nazwiskiem Pawełek. Po wojnie powrócił do Olesna. W dniu 15 grudnia1965 r. został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Śląskim Krzyżem Powstańczym. Spoczywa na oleskim cmentarzu. Jego grobem opiekują się uczniowie naszej szkoły. Oszczędności swojego życia przeznaczył na potrzeby naszych harcerzy.

Jan Grzesik- ur. W 1902 r. w Wojciechowie w rodzinie chłopskiej. Członek POW, polskiego towarzystwa śpiewaczego i pracownik Polskiego Komitetu Plebiscytowego w Oleśnie. Podczas III powstania walczył z bronią w ręku, 16 maja 1921 r. dostał się do niewoli niemieckiej i został osadzony w obozie jenieckim w Kluczborku, skąd został zwolniony 3 lipca. Następnie schronił się w Polsce. Podczas II wojny światowej ukrywał działacza śląskiego Pawła Depcika u swych braci w Wojciechowie. PO wojnie był współorganizatorem aparatu administracji w Oleśnie, po czym podjął pracę w GS ZSCh w Wysokiej. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim OOP i Śląskim Krzyżem Powstańczym.